AENEIS – LIBER XII
DE TURNI ARMIS (81-112)
81. Haec ubi dicta dedit rapidusque in tecta recessit,
82. poscit equos gaudetque tuens ante ora frementis,
83. Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia,
84. qui candore nives anteirent, cursibus auras.
85. circumstant properi aurigae manibusque lacessunt
86. pectora plausa cavis et colla comantia pectunt.
87. ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco
88. circumdat loricam umeris, simul aptat habendo
89. ensemque clipeumque et rubrae cornua cristae,
90. ensem quem Dauno ignipotens deus ipse parenti
91. fecerat et Stygia candentem tinxerat unda.
92. exim quae mediis ingenti adnixa columnae
93. aedibus astabat, validam vi corripit hastam,
94. Actoris Aurunci spolium, quassatque trementem
95. vociferans: 'nunc, o numquam frustrata vocatus
96. hasta meos, nunc tempus adest: te maximus Actor,
97. te Turni nunc dextra gerit; da sternere corpus
98. loricamque manu valida lacerare revulsam
99. semiviri Phrygis et foedare in pulvere crinis
100. vibratos calido ferro murraque madentis.'
101. his agitur furiis, totoque ardentis ab ore
102. scintillae absistunt, oculis micat acribus ignis,
103. mugitus veluti cum prima in proelia taurus
104. terrificos ciet aut irasci in cornua temptat
105. arboris obnixus trunco, ventosque lacessit
106. ictibus aut sparsa ad pugnam proludit harena.
107. Nec minus interea maternis saevus in armis
108. Aeneas acuit Martem et se suscitat ira,
109. oblato gaudens componi foedere bellum.
110. tum socios maestique metum solatur Iuli
111. fata docens, regique iubet responsa Latino
112. certa referre viros et pacis dicere leges.
DE CAMPO AD CERTAMEN PARATO (113-133)
113. Postera vix summos spargebat lumine montis
114. orta dies, cum primum alto se gurgite tollunt
115. Solis equi lucemque elatis naribus efflant:
116. campum ad certamen magnae sub moenibus urbis
117. dimensi Rutulique viri Teucrique parabant
118. in medioque focos et dis communibus aras
119. gramineas. alii fontemque ignemque ferebant
120. velati limo et verbena tempora vincti.
121. procedit legio Ausonidum, pilataque plenis
122. agmina se fundunt portis. hinc Troius omnis
123. Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis,
124. haud secus instructi ferro quam si aspera Martis
125. pugna vocet. nec non mediis in milibus ipsi
126. ductores auro volitant ostroque superbi,
127. et genus Assaraci Mnestheus et fortis Asilas
128. et Messapus equum domitor, Neptunia proles;
129. utque dato signo spatia in sua quisque recessit,
130. defigunt tellure hastas et scuta reclinant.
131. tum studio effusae matres et vulgus inermum
132. invalidique senes turris ac tecta domorum
133. obsedere, alii portis sublimibus astant.
DE IUNONE ET IUTURNA (134-160)
134. At Iuno ex summo qui nunc Albanus habetur;
135. (tum neque nomen erat neque honos aut gloria monti)
136. prospiciens tumulo campum aspectabat et ambas
137. Laurentum Troumque acies urbemque Latini.
138. extemplo Turni sic est adfata sororem
139. diva deam, stagnis quae fluminibusque sonoris
140. praesidet (hunc illi rex aetheris altus honorem
141. Iuppiter erepta pro virginitate sacravit):
142. 'nympha, decus fluviorum, animo gratissima nostro,
143. scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae
144. magnanimi Iovis ingratum ascendere cubile,
145. praetulerim caelique libens in parte locarim:
146. disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem.
147. qua visa est Fortuna pati Parcaeque sinebant
148. cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi;
149. nunc iuvenem imparibus video concurrere fatis,
150. Parcarumque dies et vis inimica propinquat.
151. non pugnam aspicere hanc oculis, non foedera possum.
152. tu pro germano si quid praesentius audes,
153. perge; decet. forsan miseros meliora sequentur.'
154. vix ea, cum lacrimas oculis Iuturna profundit
155. terque quaterque manu pectus percussit honestum.
156. 'non lacrimis hoc tempus' ait Saturnia Iuno:
157. 'accelera et fratrem, si quis modus, eripe morti;
158. aut tu bella cie conceptumque excute foedus.
159. auctor ego audendi.' sic exhortata reliquit
160. incertam et tristi turbatam vulnere mentis.
DE FOEDERE PACTO (161-215)
161. Interea reges ingenti mole Latinus
162. quadriiugo vehitur curru cui tempora circum
163. aurati bis sex radii fulgentia cingunt,
164. Solis avi specimen, bigis it Turnus in albis,
165. bina manu lato crispans hastilia ferro.
166. hinc pater Aeneas, Romanae stirpis origo,
167. sidereo flagrans clipeo et caelestibus armis
168. et iuxta Ascanius, magnae spes altera Romae,
169. procedunt castris, puraque in veste sacerdos
170. saetigeri fetum suis intonsamque bidentem
171. attulit admovitque pecus flagrantibus aris.
172. illi ad surgentem conversi lumina solem
173. dant fruges manibus salsas et tempora ferro
174. summa notant pecudum, paterisque altaria libant.
175. Tum pius Aeneas stricto sic ense precatur:
176. 'esto nunc Sol testis et haec mihi terra vocanti,
177. quam propter tantos potui perferre labores,
178. et pater omnipotens et tu Saturnia coniunx
179. iam melior, iam, diva, precor, tuque inclute Mavors,
180. cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques;
181. fontisque fluviosque voco, quaeque aetheris alti
182. religio et quae caeruleo sunt numina ponto:
183. cesserit Ausonio si fors victoria Turno,
184. convenit Evandri victos discedere ad urbem,
185. cedet Iulus agris, nec post arma ulla rebelles
186. Aeneadae referent ferrove haec regna lacessent.
187. sin nostrum adnuerit nobis victoria Martem
188. ut potius reor et potius di numine firment,
189. non ego nec Teucris Italos parere iubebo
190. nec mihi regna peto: paribus se legibus ambae
191. invictae gentes aeterna in foedera mittant.
192. sacra deosque dabo; socer arma Latinus habeto,
193. imperium sollemne socer; mihi moenia Teucri
194. constituent urbique dabit Lavinia nomen.'
195. Sic prior Aeneas, sequitur sic deinde Latinus
196. suspiciens caelum, tenditque ad sidera dextram:
197. 'haec eadem, Aenea, terram, mare, sidera, iuro
198. Latonaeque genus duplex Ianumque bifrontem,
199. vimque deum infernam et duri sacraria Ditis;
200. audiat haec genitor qui foedera fulmine sancit.
201. tango aras, medios ignis et numina testor:
202. nulla dies pacem hanc Italis nec foedera rumpet,
203. quo res cumque cadent; nec me vis ulla volentem
204. avertet, non, si tellurem effundat in undas
205. diluvio miscens caelumque in Tartara solvat,
206. ut sceptrum hoc' dextra sceptrum nam forte gerebat
207. 'numquam fronde levi fundet virgulta nec umbras,
208. cum semel in silvis imo de stirpe recisum
209. matre caret posuitque comas et bracchia ferro,
210. olim arbos, nunc artificis manus aere decoro
211. inclusit patribusque dedit gestare Latinis.'
212. talibus inter se firmabant foedera dictis
213. conspectu in medio procerum. tum rite sacratas
214. in flammam iugulant pecudes et viscera vivis
215. eripiunt, cumulantque oneratis lancibus aras.
DE IUTURNAE INTERVENTU CONTRA FOEDUS
(216-243)
216. At vero Rutulis impar ea pugna videri
217. iamdudum et vario misceri pectora motu,
218. tum magis ut propius cernunt non viribus aequos.
219. adiuvat incessu tacito progressus et aram
220. suppliciter venerans demisso lumine Turnus
221. pubentesque genae et iuvenali in corpore pallor.
222. quem simul ac Iuturna soror crebrescere vidit
223. sermonem et vulgi variare labantia corda,
224. in medias acies formam adsimulata Camerti,
225. cui genus a proavis ingens clarumque paternae
226. nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis,
227. in medias dat sese acies haud nescia rerum
228. rumoresque serit varios ac talia fatur:
229. 'non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam
230. obiectare animam? numerone an viribus aequi
231. non sumus? en, omnes et Troes et Arcades hi sunt,
232. fatalisque manus, infensa Etruria Turno:
233. vix hostem, alterni si congrediamur, habemus.
234. ille quidem ad superos, quorum se devovet aris,
235. succedet fama vivusque per ora feretur;
236. nos patria amissa dominis parere superbis
237. cogemur, qui nunc lenti consedimus arvis.'
238. Talibus incensa est iuvenum sententia dictis
239. iam magis atque magis, serpitque per agmina murmur:
240. ipsi Laurentes mutati ipsique Latini.
241. qui sibi iam requiem pugnae rebusque salutem
242. sperabant, nunc arma volunt foedusque precantur
243. infectum et Turni sortem miserantur iniquam.
DE PUGNA RENOVATA (244-323)
244. his aliud maius Iuturna adiungit et alto
245. dat signum caelo, quo non praesentius ullum
246. turbavit mentes Italas monstroque fefellit.
247. namque volans rubra fulvus Iovis ales in aethra
248. litoreas agitabat avis turbamque sonantem
249. agminis aligeri, subito cum lapsus ad undas
250. cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis.
251. arrexere animos Itali, cunctaeque volucres
252. convertunt clamore fugam (mirabile visu),
253. aetheraque obscurant pennis hostemque per auras
254. facta nube premunt, donec vi victus et ipso
255. pondere defecit praedamque ex unguibus ales
256. proiecit fluvio, penitusque in nubila fugit.
257. Tum vero augurium Rutuli clamore salutant
258. expediuntque manus, primusque Tolumnius augur
259. 'hoc erat, hoc votis' inquit 'quod saepe petivi.
260. accipio agnoscoque deos; me, me duce ferrum
261. corripite, o miseri, quos improbus advena bello
262. territat invalidas ut avis, et litora vestra
263. vi populat. petet ille fugam penitusque profundo
264. vela dabit. vos unanimi densete catervas
265. et regem vobis pugna defendite raptum.'
266. dixit, et adversos telum contorsit in hostis
267. procurrens; sonitum dat stridula cornus et auras
268. certa secat. simul hoc, simul ingens clamor et omnes
269. turbati cunei calefactaque corda tumultu.
270. hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum
271. corpora constiterant contra, quos fida crearat
272. una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo,
273. horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo
274. balteus et laterum iuncturas fibula mordet,
275. egregium forma iuvenem et fulgentibus armis,
276. transadigit costas fulvaque effundit harena.
277. at fratres, animosa phalanx accensaque luctu,
278. pars gladios stringunt manibus, pars missile ferrum
279. corripiunt caecique ruunt. quos agmina contra
280. procurrunt Laurentum, hinc densi rursus inundant
281. Troes Agyllinique et pictis Arcades armis:
282. sic omnis amor unus habet decernere ferro.
283. diripuere aras, it toto turbida caelo
284. tempestas telorum ac ferreus ingruit imber,
285. craterasque focosque ferunt. fugit ipse Latinus
286. pulsatos referens infecto foedere divos.
287. infrenant alii currus aut corpora saltu
288. subiciunt in equos et strictis ensibus adsunt.
289. Messapus regem regisque insigne gerentem
290. Tyrrhenum Aulesten, avidus confundere foedus,
291. adverso proterret equo; ruit ille recedens
292. et miser oppositis a tergo involvitur aris
293. in caput inque umeros. at fervidus advolat hasta
294. Messapus teloque orantem multa trabali
295. desuper altus equo graviter ferit atque ita fatur:
296. 'hoc habet, haec melior magnis data victima divis.'
297. concurrunt Itali spoliantque calentia membra.
298. obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara
299. corripit et venienti Ebyso plagamque ferenti
300. occupat os flammis: olli ingens barba reluxit
301. nidoremque ambusta dedit. super ipse secutus
302. caesariem laeva turbati corripit hostis
303. impressoque genu nitens terrae applicat ipsum;
304. sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum
305. pastorem primaque acie per tela ruentem
306. ense sequens nudo superimminet; ille securi
307. adversi frontem mediam mentumque reducta
308. dissicit et sparso late rigat arma cruore.
309. olli dura quies oculos et ferreus urget
310. somnus, in aeternam conduntur lumina noctem.
Nessun commento:
Posta un commento